Hoe ontwerp je dashboards die eenvoudig zijn én begrepen worden? Dat is de kunst van datavisualisatie. Wil je een dashboard ontwikkelen voor in de spreekkamer, om zo het gesprek tussen patiënt en zorgverlener te bevorderen? Of een dashboard dat de zorg voor groepen patiënten inzichtelijk maakt om te kunnen leren en verbeteren? Het 7-stappen-model, dat wordt uitgelegd in de handreiking, biedt houvast tijdens die ontwikkeling.
Eerste plenaire gedeelte
De inhoud van een samen-beslis-dashboard moet afgestemd worden op de wensen van de patiënt én de zorgverlener, vertelt Anne Vogelaar, projectleider uitkomsttransparantie bij Santeon (vanaf minuut 3:00). “En vergis je niet in de tijd die gaat zitten in de visualisatie. Het lijkt van de buitenkant makkelijk, maar het is lastiger dan je denkt.” Hoe kom je van data naar een dashboard? Het antwoord op die vraag is de handreiking, met zeven kernstappen die doorlopen kunnen worden zodat je bij het bouwen niets vergeet.
Eindgebruiker van het dashboard
Bij het doorlopen van die zeven stappen moet de eindgebruiker altijd in het achterhoofd zitten. Er zijn twee groepen eindgebruikers voor dashboards in de spreekkamer: de patiënt - wat heeft die nodig om een keus te maken in zijn/ haar behandeling? - en de zorgverlener - welke informatie deel je in de spreekkamer?
Anouck Splinter, projectleider dashboard leren en verbeteren bij Stichting Zorgladder, vertelt vanaf minuut 6:38 meer over de zorgverlener als eindgebruiker van een dashboard op groepsniveau. “Wat wil je graag weten, wat wil je inzichtelijk hebben? Net als bij samen beslissen begin je breed en maak je het steeds kleiner: welke data heb je nodig? PROMs, klinische uitkomsten, patiëntkenmerken, etc.
Het ontwikkelen van een dashboard doe je uiteraard in een team. Hierin vormt de patiënt een onmisbare schakel, aldus Johan Hogendoorn, patiënt chronisch nierfalen en lid van de werkgroep Santeon. “Alleen al door je plek aan tafel is er meer aandacht voor de patiënt. Naast klinisch-technische aspecten, wordt het dashboard ook persoonlijk gemaakt.” Als het dashboard er staat, lijkt het simpel en makkelijk, maar besluiten over de juiste visualisaties is een flink proces. Vanaf minuut 10:19 vertelt Anouck kort wat dat proces behelst. “Een dashboard moet aanspreken, het moet duidelijk zijn wat je wilt zeggen. Continu testen met team en eindgebruiker is belangrijk om dat te waarborgen.”
Data voor het dashboard
De kijkers van de webcast vinden het inrichten van het IT-systeem de grootste uitdaging in het dashboard-proces, op de voet gevolgd door het bepalen van de data, zo blijkt uit een poll (vanaf minuut 11:52). Die uitdaging begrijpt Anne. “Waar haal je de data vandaan? Het is een kwestie van meerdere bronnen bij elkaar krijgen.” De databank van de zeven Santeon-ziekenhuizen bevat veel informatie, maar niet alles: PROMs zitten bijvoorbeeld in andere systemen. Houd bij het verzamelen van de data goed het doel voor ogen. Anne: “We hebben de neiging om alles in een dashboard te zetten, maar dan wordt het al snel te veel. Het uitgangspunt kan ook zijn: welke data is er al? - en daar beginnen.”
Uiterlijk van het dashboard
Hoe moet zo’n dashboard eruit zien? Johan vertelt vanaf minuut 15:46 wat hij als patiënt graag ziet. “Maak het dashboard niet te breed, zorg dat je kunt doorklikken om te verdiepen en werk met kleuren (goed, twijfelachtig, slechte uitkomst) en zet het in verhouding tot vorige keren. En probeer de patiënt te ondersteunen: neem bijvoorbeeld familie mee of schakel deskundige vrijwilligers, zoals medische studenten, in om het beter te begrijpen.” Om erachter te komen hoe je statistische gegevens helder visualiseert voor de gebruiker moet je experimenteren, zegt Anne. “Dat werkt iteratief: laat een snelheidsmeter zien, werk met poppetjes. Het is een kwestie van proberen. Er is geen perfect dashboard: elk doel heeft zijn eigen visualisatie nodig.”
Sara Sprinkhuizen is datavisualisatiespecialist bij The Data Vision Lab en vertelt vanaf minuut 18:44 over datavisualisatie als een eigen vorm van communicatie die veel aandacht nodig heeft. Het is een ontwikkelingstraject. “De stappen in de handreiking zijn de houvast in de ontwikkeling, zegt Anouck (vanaf minuut 21:51). De uitkomsten van de stappen verschillen, dat is het maatwerk. Het zou mooi zijn om in de toekomst een dashboard te ontwikkelen waar de gebruiker zelf de stappen bij elkaar kan klikken. Dat de patiënt kan zeggen: ‘dit metertje wil ik.’ Daar mogen we zeker van dromen. Stap 4, het inrichten van het IT-systeem, is daarin nog beperkend. Een dashboard naar thuissituatie van de patiënt brengen is technisch, maar ook juridisch lastig.” Daar zijn we nog niet. Maar, vult Robert aan: die droom past wel in de trend van zorg daar waar mogelijk naar huis verplaatsen.
Het eerste plenaire gedeelte wordt gevolgd door vier deelsessies.
Deelsessies
Santeon - arts en promovendus Dorinde van der Horst en projectleider Anne Vogelaar vertellen over de ontwikkeling van twee samen-beslis-dashboards: een dashboard voor chronische nierschade voor in de spreekkamer en voor patiënten thuis en een patients-like-me dashboard voor borstkanker. Dorinde en Anne passen het 7-stappenmodel toe op deze dashboards en geven je praktische tips hoe je dashboards ontwikkelt (vanaf minuut 27:08).
GGZ – Hoe maak je ROM-informatie inzichtelijk zodat het de behandelaar en cliënt helpt in het proces van samen beslissen? En hoe verhoudt dat zich tot de vraag: wat zijn de mogelijkheden van de cliënt? Margot Metz (GGz Breburg) neemt de kijker samen met Charlotte Marchandisse en Stasja Draisma (GGz InGeest) mee in de wereld van de geestelijke gezondheidszorg. Ook laten ze voorbeelden van samen beslissen én leer- en verbeterdashboards zien. Deze ontwikkelden ze binnen het project Synquest (vanaf minuut 59:09).
Zuyderland – Lars Roks (Zuyderland) legt de methodiek uit die Zuyderland ziekenhuis hanteert bij de ontwikkeling van meer dan 25 dashboards op het gebied van leren en verbeteren. En hoe deze methodiek zich verhoudt tot het 7-stappenmodel. Ze hebben sinds kort ook een verpleegkundig dashboard rondom overkoepelende thema’s zoals onder meer pijn, delier en decubitus. Borging en implementatie van begin tot eind zijn specifieke aandachtspunten binnen deze deelsessie (vanaf minuut 1:26:36).
Zorgladder – Anouck Splinter en Mark Tenhagen (chirurg Proctos kliniek) laten de kijker zien hoe zij met het 7-stappenmodel het leer- en verbeterdashboard voor aambeien ontwikkelden. Waar loop je tegenaan bij de ontwikkeling? Wat waren de eerste reacties van medisch specialisten op dit dashboard? Hoe verliep de samenwerking? Hoe borg je het gebruik van het dashboard binnen een organisatie? Niet alleen komt de ontwikkeling van het dashboard aan bod, ook wordt er gesproken over de veranderkundige aspecten van het ontwikkelen van een dashboard (vanaf minuut 1:58:47).
Tweede plenaire gedeelte
In het tweede plenaire gedeelte van de avond is voornamelijk ruimte voor terugblikken en datavisualisatietips.
Dashboard als middel, niet als doel
‘Gewoon beginnen’, ‘een gestructureerde aanpak’ en ‘mooie voorbeelden’, aldus een aantal reacties naar aanleiding van de deelsessies. Neem elke stap serieus, dat neemt Sara Sprinkhuizen (vanaf minuut 2:29:48) mee uit de deelsessie van Stichting Zorgladder. Ook hoorde ze over andere thema’s die spelen in het proces van het bouwen van een dashboard, zoals de angst dat het dashboard een soort score representeert: wie is er goed aan het werk en wie niet?” Zie een dashboard als middel, niet als doel, noemt Sara ook nog. “Ik word soms zenuwachtig van het gebruik van het woord dashboard. Te vaak gaat het gepaard met een soort hoop: ‘als we eenmaal een dashboard hebben, zijn alle problemen opgelost. Een dashboard is een middel om mensen beter te laten communiceren en te laten handelen. Wat betreft datavisualisatie, wil Sara noemen dat het een veld an sich is. “Het is de moeite waard om je in te verdiepen. Wat werkt wel in ons brein en wat niet? Welke visualisatie bij een dataset past is niet te zeggen.”
De volgende vragen van kijkers werden beantwoord door de tafelgasten.
Bij welke vragen is een dashboard een goed middel? (vanaf minuut 2:36:37)
Sara: “Ik zie dashboards als een perfect middel als je iemand wilt ondersteunen in het goed geïnformeerd laten maken van een keuze. Een dashboard kan daarin ondersteunen met data die bijvoorbeeld heel actueel zijn of met gegevens die van toepassing zijn op jouw persoonlijke situatie.”
Wat is de mogelijke meerwaarde van een lokaal ontwikkeld dashboard? (vanaf minuut 2:38:03)
Sara: “Je kunt je meer toespitsen op lokale data en behoeften. Een generiek dashboard, zoals het COVID-dashboard, moet op veel meer lagen meer mensen bereiken.
Anne sluit zich daarbij aan en noemt het voorbeeld van het Codman dashboard voor endeldarmkanker. “Daarin wordt landelijke data geaggregeerd gevisualiseerd. Als we het hebben over samen beslissen kan het juist waardevol zijn om te kijken naar: wat hebben onze professionals nodig om betere kwaliteit van zorg te leveren? Beide hebben voor- en nadelen, maar ik denk dat het goed is om te kijken: wat is er al? Maak gebruik van dashboards die er al zijn. In de handreiking staan een aantal voorbeelden.”
Als het gaat over een landelijk dashboard, zijn er bij Stichting Zorgladder wel wensen, vertelt Anouck: “We kijken wat is er op dit moment mogelijk, parallel aan de vraag: wat willen we in de toekomst? Zeker speelt daarin landelijke benchmarking een rol. Daarmee kun je van elkaar leren, want dat is van die benchmarking het doel.”
Drie-lenzenmodel
In de handreiking staat het ook het drie-lenzenmodel, dat Sara vanaf minuut 2:42:13 uitlegt. Dit model is een manier om door verschillende lenzen naar datavisualisatie te kijken; het staat ook in de handreiking. Door de eerste lens kijk je naar stijl (indruk, gevoel), door de tweede naar de helderheid (wat heb je gezien en geleerd?) en door de derde naar effectiviteit (is de visuele vorm de beste vorm om de boodschap neer te zetten). “Ideaal gezien begin je met effectiviteit, daarin zit het meeste tijd, dan helderheid, dan stijl.”
Drie-lenzen-model (The Data Vision Lab)
- Stijl
- Wat is je eerste indruk?
- Wat/welk gevoel roept het bij je op?
- Is de stijl consistent? Bijvoorbeeld in gebruik van fonts, kleuren en elementen?
- Helderheid
- Weet ik waar ik moet kijken?
- Snap ik wat ik zie?
- Wordt er een duidelijke boodschap overgedragen?
- Wat is de data/inktratio? Zie je onnodige kleurvakken, overtollige tekst of overtollige lijnen?
- Is de legenda logisch gesorteerd met dezelfde richting als de data?
- Effectiviteit
- Communiceert dit figuur de data/boodschap op de meest effectieve wijze?
- Zijn passende visuele eigenschappen gebruikt om de data te coderen? Vermijd bijvoorbeeld regenboogkleuren en 3D-visualisaties.
- Is de data logisch gesorteerd? Dus bijvoorbeeld alfabetisch of gesorteerd naar grootte waar nodig?
Moet er samenhang zijn tussen de soorten dashboards? (vanaf minuut 2:44:44)
Anne: “We willen allemaal gebruik maken van wat er is. We zitten op een berg data waarmee we kunnen leren en patiëntwaarde kunnen verbeteren. Ik denk dat dashboards naast elkaar kunnen bestaan, maar er moet geen wildgroei bestaan. Je moet ook naar het doel kijken, vult Johan aan.
Na de uitzending van de webcast hebben de tafelgasten de tijd genomen om de kijkersvragen te beantwoorden. Je vindt deze toegift in de vorm van een video op ons YouTube-kanaal.
Laatste boodschappen
De tafelgasten mogen als afsluiter van de avond nog een boodschap meegeven (vanaf minuut 2:50:21).
- Sara: “Binnen het hele proces van het ontwerpen van een dashboard zit een stap datavisualisatie. Je daarin verdiepen is de moeite waard. Niet alleen je data visueel maken maken, maar ook hoe je die visualisatie effectief, helder en met stijl neerzet.
- Johan: “Het gaat om betere zorg. Zorg die meer past bij de patiënt én de behandelaar. Het is het samenspel tussen die twee partijen. Het kan effectief en ook kostenbesparend zijn.”
- Anne: “Begin en pas op dat je niet verzandt in oneindige discussies in wat het moet worden en wat er allemaal kan. Schets met het team het kader en spreek af: dit is het startpunt waar we naartoe werken. En: doe je best om alle werelden samen te brengen.”
- Anouck: “Begin met wat er is, om zo een gevoel te krijgen van wat het doet om samen naar data te kijken. Dat kan al simpel: welke behandelingen als het om leren en verbeteren gaat zijn er?; Wat doen we als zorgverleners? De makkelijke aspecten om in gesprek te gaan, het uitbouwen en de feeling te krijgen waarvoor je het doet. Het 7-stappen-plan geeft houvast hoe te beginnen.”
Hulp nodig op het gebied van samen beslissen?
Je staat er niet alleen voor! Het programma Uitkomstgerichte zorg biedt ondersteuning in de vorm van een programma met ambassadeurs en coaches.
Lees meer:
Dia’s webcast: