PETRA helpt cliënt en behandelaar om inzicht te krijgen en biedt een visualisering van stemmingswisselingen en de context waarin die plaatsvinden. Fionneke Bos, post-doc onderzoeker bij het UMCG, stond aan de wieg van PETRA. Ze vertelt wat PETRA is en hoe het werkt.
PETRA is de afkorting van PErsonalised Treatment by Real-Time Assessment. Het is een instrument om op gezette tijden de stemming van een persoon te registreren en de omstandigheden waarin die stemming zich voordoet. Een dagboek waarin de cliënt bijhoudt hoe het met hem of haar gaat.
Afhankelijk van de afspraken met de behandelaar ontvangt de cliënt één of meer keren per dag een sms-bericht. Dat is een oproep om de web-applicatie te openen en een aantal vragen te beantwoorden. De antwoorden worden opgeslagen zodat cliënt en behandelaar die later samen kunnen bekijken en bespreken. Aan de hand van de resultaten en de bespreking kan een behandeling nader vorm worden gegeven.

Pieken en dalen meetbaar maken
Het idee voor PETRA ontstond tijdens het promotieonderzoek van Fionneke Bos. In september 2021 promoveerde ze op haar onderzoek naar het gebruik van dagboekmetingen in de geestelijke gezondheidszorg. “In gesprekken met behandelaars en cliënten bleek dat er behoefte is om dingen meetbaar te maken. Wanneer was er een piek in de stemming, en wat gebeurde er toen? En wanneer zat iemand in de put?”
Bestaande manieren van monitoren, legt ze uit, zijn vooral gericht op de psychiatrische diagnose en geven weinig inzicht in de context. Als een cliënt een vragenlijst invult en terugkijkt op de week, is zijn stemming op dat moment vaak van grote invloed op de antwoorden. Het grote voordeel van PETRA is dat het een serie van momentopnamen maakt die samen een beeld geven van pieken en dalen met de context erbij.
“PETRA biedt een aantal sjablonen van dagboeken die zijn toegespitst op klachtenbeeld en behandeldoelen”, legt Fionneke uit. “Zoals somberheid, angsten of psychotische klachten. We hebben relevante vragenlijsten alvast ‘voorgekookt’. Er zijn 24 hoofdthema’s, zoals zelfbeeld, angsten en eetpatronen. Behandelaar en cliënt kunnen de vragenlijsten naar behoefte op maat maken door vragen te schrappen of toe te voegen. Op basis van bestaande onderzoeken en veel gesprekken met behandelaren en cliënten hebben we een database samengesteld van 300 dagboekvragen waaruit gekozen kan worden.”
Prototypes
Het instrument is uitgebreid getest met hulp van 52 cliënten met psychische klachten en 45 behandelaars. In focusgroepen en gebruikersgroepen werden prototypes getest. Aanvankelijk vooral op de inhoud en op de menustructuur, in een later stadium ook op de visualisering en de presentatie van de data.
“Daar hebben we wel een tijdje over gedaan”, zegt Fionneke. “We hebben onder anderen een user experience designer in ons team. Maar we kwamen er bijvoorbeeld achter dat gebruikers soms moeite hadden met het lezen van grafieken. Als wetenschappers zijn wij gewend om informatie uit grafieken te halen, dan sta je er niet genoeg bij stil dat dit voor anderen ingewikkeld kan zijn. Voor PETRA moesten we een intuïtieve en laagdrempelige manier vinden om de gegevens toegankelijk te maken, en nuttig binnen een behandelsetting.”
Het prototype werd verschillende keren omgegooid om een zo goed mogelijke gebruikerservaring mogelijk te maken. De nadruk lag daarbij steeds op het in verband brengen van het psychische welzijn van de cliënt en de context. Waar is de cliënt? Wat doet hij? Met wie is hij samen? En hoe voelt hij zich daarbij?
Virtueel schuifje
Het invullen van de vragen kost de cliënt enkele minuten, aldus Fionneke. Het sms-bericht attendeert hem erop dat het tijd is voor de registratie. Met een virtueel schuifje kan de cliënt zijn stemming een cijfer geven. Daarnaast beantwoordt hij een aantal vragen. Die worden automatisch verwerkt in het elektronisch cliëntendossier.
Tijdens het consult bij de behandelaar kan
deze de gegevens op het scherm halen. Ze verschijnen in een lijngrafiek met op de x-as de tijd en op de y-as de gerapporteerde stemming. Als de behandelaar op punten op de lijn klikt, opent zich een pop-up met de andere informatie die de cliënt heeft ingevoerd. Dit kan een aanknopingspunt zijn voor het gesprek tussen cliënt en behandelaar.

PETRA is een hulpmiddel voor de behandeling van mensen met psychische klachten. “De meerwaarde zit vooral in het op gang brengen van de dialoog”, zegt Fionneke. “Als je ziet onder welke omstandigheden iemand zich goed voelt, bijvoorbeeld als de cliënt muziek maakt, kun je kijken hoe je die momenten vaker kunt creëren. En als je weet wanneer iemand veel last heeft van zijn psychische klachten, kun je daar een aanpak voor bedenken.”
Lage drempel
Of het nieuwe systeem ook inderdaad bijdraagt aan een betere behandeling, wordt nog onderzocht. “Behandelaren en cliënten zijn wel enthousiast”, weet Fionneke. “Ze krijgen goed inzicht in de situatie van de cliënt en kunnen samen de problemen bekijken. Cliënten vinden PETRA heel gebruiksvriendelijk. Daardoor is de drempel om het te gebruiken laag.”
Uit eerder onderzoek heeft ze de indruk dat gebruik van PETRA de eigen regie van cliënten versterkt. Of het in de praktijk ook zo uitpakt, moet nog blijken. PETRA is sinds een paar maanden beschikbaar en wordt onder meer gebruikt in het UMCG, door Lentis en bij GGZ Drenthe. “De komende periode gaan we de ervaringen evalueren en verder onderzoek doen. PETRA legt in ieder geval een basis voor systematisch onderzoek naar het nut en de bruikbaarheid van deze vorm van registratie in de geestelijke gezondheidszorg.”
Meer informatie: www.petrapsy.nl
Tijdens de werkgroep datavisualisatie op 7 maart (16:00-17:00 uur) vertelt Fionneke meer over PETRA. Interesse om aan te sluiten? Stuur een mail naar
linnean@zinl.nl.